İstanbul Teknik Üniversitesi Yer Bilimleri Enstitüsü Katı Yer Bilimleri Anabilim Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Tolga Görüm, ‘Deprem sonrası tetiklenen heyelan tehlikesinin izlenmesi’ projesi üzerinde çalışıyor. Bu projeyle sarsıntıların akabinde meydana gelen heyelanlar tespit ediliyor. Proje kapsamında heyelanların haritalanması, uydu teknolojileriyle izlenmesi, gelecekte heyelanların tekrardan reaktivite olabileceği alanların belirlenmesi ve modellenmesi üzerine çalışmalar yürütülüyor.
Çalışmalar sonucu elde edilen bulguların AFAD’a ilişkin Afet Risk Azaltma Sistemiyle paylaşılarak, zelzele bölgelerinde alınması gereken önlemler konusunda çalışma yürütülmesi amaçlanıyor. Sarsıntılar sonrası oluşan heyelanlar doğalgaz boru çizgileri, elektrik çizgileri, barajlar üzere kritik yerleri etkiliyor. Şimdiye dek yürütülen çalışmalarda 3 bin 670 adet heyelan belgelendiğini belirten Görüm, zelzelelerin tetiklediği heyelanlar sonucu 100’e yakın kişinin hayatını kaybettiğini aktardı. NATO ve TÜBİTAK tarafından desteklenen projenin ortakları ortasında, İstanbul Teknik Üniversitesi(İTÜ), Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ), University of Twente, METU, MIT Lincoln Laboratory, Abdul Wali Khan Üniversitesi ve Afet ve Acil Durum İdaresi Başkanlığı (AFAD) yer alıyor.
“PROJENİN ANA GAYESİ SARSINTI SONRASI TETİKLENEN HEYELANLAR”
İstanbul Teknik Üniversitesi Yer Bilimleri Enstitüsü Katı Yer Bilimleri Anabilim Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Tolga Görüm “Projemiz NATO tarafından desteklenen bir proje. Tıpkı vakitte TÜBİTAK dayanağımız de var bu proje kapsamında. İki projeyle destekleniyor. Projenin ana hedefi zelzele sonrası tetiklenen heyelanlar. Zira bildiğiniz üzere sarsıntı yalnızca konut ve alt yapıda değil dağlık alanları da sarstığı için, bütün topografyayı etkilediği için, birçok heyelan gerçekleştiriyor. Zelzelelerin ikincil tesirlerinden bir tanesi. Proje kapsamında bilhassa kritik yapılar için örneğin, yerleşim alanları, doğalgaz boru çizgileri, elektrik sınırları ya da barajlar yollar üzere kritik alanlarda zelzele sonrası oluşan heyelanların haritalanması, bu heyelanların uydu teknolojileriyle izlenmesi, saha çalışmalarıyla izlenmesi ve gelecekte heyelanların tekrardan reaktivite olabileceği yahut bunların ürettiği moloz yahut moloz akmaları üzere ikincil tesirleriyle yağışlar sonrası gelişen alanlarda bunları belirlemek, bunları modellemek bunların kestirimi üzerine bir proje yürütüyoruz” dedi.
“TOPLAM 3 BİN 670 ADET HEYELAN BELGELEDİK”
6 Şubat sarsıntıları sonrası yürüttükleri çalışmalara değinen Görüm, “Biz sarsıntıdan çabucak sonra bölgede çalışmalar yürütmeye başladık. Açıkçası bütün arama kurtarma süreçleri bittikten sonra biz alana ulaştık. Mart ayının başlangıcından Haziranda da tıpkı formda haritalama süreçlerimizi ve uzaktan algılama teknolojilerini ve insansız hava araçlarını da kullanarak hem de birebir müşahedeler yaparak, toplam 3 bin 670 adet heyelan belgeledik. Bunları öteki kurum ve kuruluşlarla açık bir halde paylaştık ve yayına dönüştürdük bu süreçleri belgeledikten sonra” biçiminde konuştu.
“HEYELANIN ÜZERİNDE 480 METREYE KADAR YER DEĞİŞTİRME KELAM KONUSU”
Görüm, “Bizim tespit ettiğimiz saha çalışmalarında 100’e yakın vatandaşımız sarsıntının tetiklediği heyelanlar nedeniyle hayatını kaybetti. Bilhassa Doğanşehir’de farklı alanlarda, farklı yerlerde, dağlık bölgelerde, örneğin Kahramanmaraş Ekinözü’nde 8 kişinin ömrünü yitirdiği bir heyelan var. Muhakkak bölgelerde de direkt yerleşimi etkilediği hatta Doğanşehir’de Karanlıkdere’de bilhassa bir köyde 15-20 haneyi etkileyen, bir köyü büsbütün ortadan kaldıran, bir okulu büsbütün ortadan kaldıran bir heyelan var. Onlarda da mesela sevindirici bir biçimde can kaybı yok. Onlarda 40’ncı saniyesinde başlamış, bütün konutları yıkılmış heyelan nedeniyle. Heyelan üzerinde yaklaşık 480 metreye yakın yer değiştirme kelam konusu. 40’ncı saniyesinden itibaren olduğu için zelzelenin birinci anında konutlarından kaçmışlar. Bu bölgelerin birçoğu heyelanlar faal olduğu için tehlike arz ettiği için yerleşime kapatıldı, artık bu alanlarda kimse oturmuyor. Büyük heyelanların birden fazla Malatya Doğanşehir, Adıyaman, Çelikhan, Tut, Yarpuzlu ve öbür köyleri çok ağır formda etkilenen alanlar var, Sinci’ye hakikat olan kısımlar var. Büyük heyelanlarımızın birçoğu burada. Gaziantep’te örneğin bir heyelan set gölümüz var. Bunun dışında bölgede aslında bu sarsıntı göründüğünün tersine neredeyse geçmişte katastrofik büyük dini olaylarda bile Nuh Tufanı üzere emsal olaylarda abartılabilecek bir boyutu da vardı. Zira bir günde 2 büyük sarsıntı gerçekleşti. Bunlar birçok heyelanı tetikledikleri üzere, bu alanda daha sonra 14 Mart’ta başlayıp 15 Mart’ta devam eden çok yağışlarla ki, son 20 yılın en yüksek yağışı bu, o yağışlarla birlikte yaklaşık 20’nin üzerinde 23 kadar vatandaşımız hayatını kaybetti. Bunlar moloz akmaları dediğimiz, birçok yerde sel taşkın üzere tabir edilen lakin bu bölgede bilhassa Adıyaman Tut’ta heyelanların ortaya çıkardığı, sarsıntı sonrasında tetiklenmiş materyallerin moloz akmasına dönüştüğü yerlerde. Örneğin Tut’ta 4 vatandaşımız hayatını kaybetti” dedi.
“DEPREMLER UZUN SÜRECEK BİR TEHLİKE ZİNCİRİNİ BAŞLATIYOR”
Görüm, “3 yıl sürecek bu projede geleceğe yönelik de hem halkımızı korumak, hem yerleşim alanlarını, hem de devletin büyük yatırımlarını korumak için geliştirdiğimiz birtakım makine öğrenmesiyle birlikte uyguladığımız tekniklerle burada uzun periyotlar sürebilecek deformasyonu modellemeyi düşünüyoruz. Bilinen bir realite var. Sarsıntı 2 dakikaya yakın sürdü. Bu sarsıntıların anlık tesirlerinin dışında uzun müddet bir tehlike zincirini de başlatıyor. Bu tip heyelanlar ve büyük çatlak sistemlerine bağlı deformasyonlar ve bunun dışında da bu deformasyonların yanı sıra, bilhassa ziraî alanda etkilenebilecek ortaya çıkan moloz akmalarıyla hem yer fıstığı hem de badem üzere ağaçların yetiştirildiği Adıyaman, Gaziantep ve kuzey alanlarında tarımın da nasıl etkilendiği bizim için kıymetli. Çadır alanlarının yahut süreksiz yerleşim yerlerini tahsis edildiği noktalarda bizim projemizin ana kapsamı da bu. Bu projenin o denli bir çıktısı da var. Halkı bilinçlendirmek için bilhassa QR kodlarıyla birlikte AFAD ile ortak bir halde çadırların nerelere konuşlandırılması gerektiği, onları bekleyen tehlikeler nelerdir? Erken ihtar sistemleri geliştirmeye çalıştığımız için bu tip afetlerin doğal ki bu tesirleri her ne kadar süreksiz olsa bile, gelecekte ülkemiz bir zelzele bölgesi olduğu için bunların çıktıları ve bizim için en büyük öğrenme olaylarından bir tanesi. Zira bu tip olaylardan biz öğrenip gelecekte potansiyel olan olaylara nasıl bunu uygulayabiliriz bunu aktarmaya çalışıyoruz” biçiminde konuştu.
“İSTANBUL’DA 7 BİNE YAKIN FAAL HEYELAN ALANI VAR”
İstanbul’da 7 bin adet faal heyelan alanı olduğunu belirten Görüm, “İstanbul bildiğiniz üzere büyük bir sarsıntısı bekliyor. İstanbul’da bu zelzele sonrasında bizim İstanbul Büyükşehir Belediyesi ile İstanbul Teknik Üniversitesi’nin yürüttüğü birtakım çalışmaları var. İstanbul’da heyelan konusunda 17 binin üzerinde alışılmış hepsi faal değil, 7 bine yakın etkin olan heyelan alanı var. Bilhassa Büyükçekmece, Küçükçekmece; bunların güney kıyılarında bu tip heyelan alanları var” dedi.
