Belma AKÇURA – Son bir yıldır Kahramanmaraş, Osmaniye, Gaziantep, Hatay, Malatya, Şanlıurfa, Diyarbakır, Adıyaman, Kilis, Adana’yı vuran, kimi ilçeleri neredeyse haritadan silen iki büyük sarsıntının yarattığı yıkımın büyüklüğünü, şiddetini, sonuçlarını tartıştık.
Deprem konusunda ortak şuur yaratmak, mevcut problemlere tahlil üretebilmek için. Şuurlu miyiz, hazır mıyız, sağlam mıyız üzere sorulara karşılık aradık. Lakin doğal felaketlerle karşı karşıya kaldığımızda bile kutuplaşmanın ve bunun sonucunda ortaya çıkan palavra yanlış bilgilerin önüne geçemedik.
★★★
Sahte manzaralarla yanılttılar
Mesela sarsıntı sonrası toplumsal medyada çok sayıda düzmece haberin üretilmesi ya da gerçek haberlerin çarpıtılması, tasa yaratacak boyutta bir dezenformasyona yol açtı. Beşerler yanlış bilgilerle manipüle edildi. Paylaşılan kimi gerçek dışı içeriklerle beşerler paniğe sevk edildi. Siyaset üzerinden yaratılan kutuplaşmalarla arama kurtarma çalışmaları olumsuz tarafta etkilendi. Tam da bu nedenlerle farklı tarihlere ve olaylara ilişkin kimi manzaralar zelzele ya da yıkımlara ilişkin görüntülermiş üzere paylaşıldı.
Örnek çok. Mesela 2021’de ABD Miami’deki bir apartman dairesinin yıkılma anını gösteren fotoğrafın paylaşılması üzere. Ya da “depremde nükleer santral patladı” teziyle paylaşılan bir öteki fotoğrafın 2020’de Lübnan’ın başşehri Beyrut Limanı’ndaki patlamayı gösteriyor olması üzere… Toplumsal medyada yıkıma dair yeni olmayan imgelerin yaygınlaşması da toplumda esasen var olan “moral panik” ortamının daha da artmasına yol açtı.
★★★
Komplo teorileriyle algı yarattılar
Depremin yarattığı yıkımın büyüklüğü karşısında ne yapabiliriz sorusuna cevap aramak yerine çeşitli komplo teorileriyle sarsıntıdan nemalanmak isteyenlerin sayısı da az değildi. Mesela komplo teorileri ABD’li petrol şirketinin Kahramanmaraş’ta petrol ararken zelzelesi tetiklediği argümanı ile başladı. Uzaydan gönderilen titanyum çubuklarla sarsıntı yaratıldığı savıyla sürdürüldü. Tezler zelzelenin insan eliyle tetiklendiği ya da zelzelesi dış güçlere bağlamak üzere yanlış bilgilere kadar uzandı. Bir öteki küme da zelzelesi ısrarla, iklimleri değiştiren, sarsıntısı tetikleyen Haarp silahlarına bağladı. Bütün bu komplo teorilerinin siyasi süreci etkilemeye yönelik olduğunu söylemek yanlış olmaz.
★★★
Yabancı düşmanlığını tırmandırdılar
En berbatı de yağmalama olaylarında yalnızca Suriyelilerin maksat gösterilmesiydi. Suriyeli nüfusun ağır olduğu sarsıntı bölgelerinde yağma ve hırsızlık olayını Suriyelilere mal etmek, nefret ve yabancı düşmanlığını beraberinde getirdi. Öbür haberlere mevzu olan eski tarihli kimi imajlar toplumsal medyada mülteci düşmanlığını körükledi. Örneğin muhalif bir parti genel liderinin bir gazete haberinden yola çıkarak bir Suriyelinin cep telefonu çaldığı tarafındaki savı gerçek olmadığı halde toplumsal medyada sirkülasyona sokuldu. Ya da Gaziantep’te yağma yaparken dövülen Suriyeliyi gösterdiği teziyle kullanılan bir öteki fotoğrafın da Sakarya’da yaşanan bir öbür şiddet olayına ilişkin olduğu ortaya çıktı.
★★★
Bilimsel açıklamaları çarpıttılar
Medyada sorumsuz habercilik, toplumsal medyada yaratılmak istenen panik havası, emelini aşan fikir ve aksiyonlara neden oldu. Felaketin boyutu anlaşılmadan beşerler, palavra yanlış bilgiler paylaştı. Şimdi zelzeleye ait sağlıklı bilgiler ortaya çıkmadan bilim insanlarının, çeşitli gazete ve tartışma programlarında zelzeleye yönelik bilimsel açıklamaları çarpıtıldı. Kahramanmaraş sarsıntısının dünyanın en büyük kara zelzelesi olduğu savında bulunmak üzere… Birtakım bilim insanları da zelzelenin şiddeti konusunda anlaşamadı. Beşerler enkazın altından kurtarılmayı beklerken, İstanbul’da mümkün sarsıntısı tartışmaya açmak da çeşitli tenkitlere yol açtı.
★★★
Toplum olmak ortak bir şuurla hareket etmeyi gerektirir. Biz toplum olmayı şimdi başaramamış olmalıyız ki büyük felaketler de bile ayrışıyoruz. Halbuki Türkiye nüfusunun neredeyse yüzde 60’ını etkileyecek bir sarsıntı neslinde yaşıyoruz. Şayet bir zelzelenin yarattığı felaketin sonuçlarını, bir öbür sarsıntıda değiştiremiyorsak, bunun sorumlusu artık hepimiziz demektir. Mahallî idareler, politikler, iş dünyası, basın, kamuoyu, bilim etrafları…
Depremzedeleri yanlış yönlendirdiler
Elbette zelzeleden çabucak sonra insanları manipüle etmek hedefiyle ya da bilgi eksikliğinden kaynaklı yanlış bilgiler de yayıldı. Örneğin ikinci el kıyafetin kabul edilip edilmediği üzere hususlar toplumsal medyanın tartışma konusu oldu. Sarsıntı bölgesine yardım götüren Fenerbahçe tırının yağmalandığı tez edildiyse de Fenerbahçe Spor Kulübü İdare Heyeti savların gerçek olmadığını belirtti. Anadolu Efes ve Türk Tuborg’un gönderdiği markalı polarların “alkol reklamı” olduğu gerekçesiyle reddedildiği üzere palavraları saymıyorum bile… Bu tıp yanlış bilgiler yardım çalışmalarını sekteye uğrattı. Devletin afetzedelere yaptığı 10 bin liralık nakdi yardıma vergi dairelerince haciz konulduğu argümanıyla siyaset üzerinden algı yaratılmaya çalışıldı.
