Türkiye’yi yasa boğan zelzelenin akabinde, felaketin en yıkıcı tesirini gösterdiği 11 vilayette fiziki hasarın giderilmesi, kentlerde ekonomik ve toplumsal ömrün en kısa müddette olağana döndürülmesi maksadıyla yatırım seferberliği başlatıldı. 2023 yılında büyük kısmı zelzele harcamaları için kullanılmak üzere ek bütçe çıkarılırken, 2024 yılı bütçesinde de zelzelenin yol açtığı hasarların giderilmesi ve bölgedeki vatandaşların gereksinimleri için 1 trilyon 28 milyar liralık kaynak ayrıldı. 2024 Yatırım Programı’nda ise tekrar bölgedeki 3 bin 799’u ana proje olmak üzere 12 bin 41 projeye yaklaşık 1 trilyon 7 milyar lira ödenek tahsis edildi. Programa nazaran, sarsıntı vilayetlerinde çelik yapılı okul inşası için 7.5 milyar liralık yatırımın hayata geçirilmesi planlanıyor. Konut seferberliğiyle de 456 bin 770 kalıcı konut ve 143 bin 271 köy meskeni ile birlikte toplamda 600 bin 41 afet konutu yapılacak.
6 Şubat zelzelelerinin akabinde, sarsıntının yaralarının sarılması için seferberlik başlatıldı. Temmuz ayında kabul edilen ek bütçenin değerli bir kısmını zelzele harcamaları oluşturdu. 1.1 trilyonluk ek bütçede, afet konutlarının imali ve altyapı hasarlarının giderilmesi için 482.8 milyar lira kaynak ayrıldı. Sıhhat Bakanlığı için de 17.9 milyar lira ek kaynak öngörüldü. Bunun 1.5 milyar lirası bölgedeki sıhhat tesislerine ilaç ve tıbbi materyal alımı için ayrıldı. 2024 yılı bütçesinde de sarsıntı hasarlarının giderilmesi ve bölgedeki vatandaşların gereksinimleri için 1 trilyon 28 milyar liralık kaynak ayrılırken, zelzele bütçesinin GSYH’ye oranını yüzde 2.5’e ulaştı.
7 bin işletmeye 2.4 milyar TL kredi
Deprem periyodunda başta KOBİ’ler olmak üzere, işletmeler de bölgenin yine ayağa kalkması için desteklendi. 6 Şubat sarsıntılarından etkilenen bölgelerde Zelzele Acil Takviye Kredisi’nden bugüne kadar 6 bin 924 işletme 2.37 milyar lira kredi kullandı. Bu kredinin 566 milyon liralık kâr hissesi yahut faiz masrafının tamamı KOSGEB tarafından geri ödemesiz formda karşılandı. Takviyenin açıklandığı 31 Ekim 2023 tarihinden bugüne kadar ise 39 bin 680 işletmeye 12.8 milyar lira ödeme yapıldı. Takviye programıyla, depremzede işletmelere birinci 24 ayı ödemesiz olmak üzere 36 aylık faizsiz kredi imkânı sağlandı.
Borç yapılandırma
KOBİ’lerin faaliyetlerinin aksamaması için KOSGEB İşletme Geliştirme Dayanak Programı kapsamında “Afet Devri Hayat Alanı Desteği” ile “Afet Periyodu İşletme Desteği” programları da yürürlüğe konuldu. Bu programlar kapsamında bugüne kadar bin 414 işletmeye toplam 108.2 milyon lira takviye verildi.
Depremin ardandan, son yılların en kapsamlı borç yapılandırma paketi de TBMM’de kabul edildi. Yapılandırma paketiyle, vatandaşların belediyeler dahil devlet kurumlarına olan her türlü borcu kapsama alındı. Birtakım borçlar silinirken, borç ana parasına indirim yapıldı. Daha evvelki borç yapılandırmalarda 36 ay olan üst hudut 48 aya çekilirken, yapılandırılan borç idari para cezası yüzde 25’e çekildi. Maddeyle, vergi ve prim borçları başta olmak üzere çok sayıda kurum ve kuruluşa ödenmemiş borcun cezaları iptal edilirken, fiyatı 2 bin lirayı aşmayan borçlar silindi.
Çelik yapılı okullar için 7.5 milyar TL
Depremden etkilenen vilayetlerde eğitim ve kültür yatırımları da yapılacak. Ulusal Eğitim Bakanlığı’nın bölgede çelik yapılı okul inşası için 7.5 milyar liralık yatırımı hayata geçirmesi planlanıyor. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın zelzele bölgesindeki kültürel varlıkların bakımı, tamiratı, etraf düzenlemesini içeren projeleri için bu yıl 1.4 milyar lira ayrıldı. Programa nazaran Adıyaman, Diyarbakır, Hatay, Kahramanmaraş, Malatya, Gaziantep, Şanlıurfa ve Adana’daki hasarlı müzeler onarılacak. Ayrıyeten; Adıyaman, Gaziantep, Hatay, Kahramanmaraş, Malatya, Şanlıurfa ve Osmaniye’de toplamda 66 bin 800 metrekarelik kütüphanenin tamiri da gerçekleştirilecek. Kelam konusu çalışmalar için bu yıl 200 milyon lira harcanması öngörülüyor.
Depremde ziyan gören tren rayları onarılıyor.
12 bin proje
2024 Yatırım Programı’nda da zelzele kıymetli bir yer tuttu. Programdaki 3 bin 799’u ana proje olmak üzere 12 bin 41 projeye yaklaşık 1 trilyon 7 milyar lira ödenek tahsis edildi. Bu projeler kapsamındaki 2024 yılı ödeneklerinin yaklaşık yüzde 28’i eğitim, yüzde 23’ü sıhhat, yüzde 13’ü ulaştırma-haberleşme bölümüne ayrıldı. Projelerin 980’i çok yıllık, 3 bin 128’i ise bir yıl içerisinde tamamlanacak projeler olarak belirlendi. Öngörülen yatırımların yüzde 71.5’inin Merkezi İdare Bütçesi kapsamındaki kuruluşlar, yüzde 36’sının KİT’ler ve özelleştirme kapsamındaki kuruluşlar, yüzde 1.8’inin ise döner sermayeli kuruluşlar ve toplumsal güvenlik kuruluşları tarafından gerçekleştirilmesi planlandı. Programa nazaran, sarsıntılardan etkilenen bölgede bu yıl tarım, imalat, eğitim, ulaştırma, turizm ve konut üzere birçok alanda 46 milyara yakın yatırım yapılacak. Tarım alanında, taşkın müdafaa süreçleri kapsamında, Devlet Su İşleri (DSİ) Genel Müdürlüğünce 11 vilayette yürütülecek zelzele tamiratları için 2 milyar lira ayrıldı.
Diğer projeler
Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığınca 2025’te tamamlanması planlanan “İskenderun Balıkçı Barınağı Projesi” için 208 milyon lira harcanması öngörülüyor. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı iş yeri üretimi için 2024’te 5 milyar lira ayırdı. Demir yollarında oluşan hasarların giderilmesi için 11 milyar liralık yatırım öngörülüyor, projenin 2027’de tamamlanması planlanıyor. Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nca “Türkiye Sarsıntı Sonrası Güzelleşme ve Yine İmar Projesi” çerçevesinde yaklaşık 6 milyar liralık yatırım yapılacak.
Konut teslimi başlıyor
Depremin akabinde başlatılan konut seferberliğiyle, birinci etapta 307 bin konutun imali için harekete geçildi. Rezerv alanlarda 207 bin bağımsız kısmın üretimi sürerken, kent merkezlerinde 50 bin konut, köylerde ise 50 bin çelik köy meskeni olmak üzere toplamda 307 bin konutun imali devam ediyor. Kentlerde meydan ve ana caddelerin imali sürüyor. Sarsıntılardan etkilenen 11 kentte, ilçe ve köylerde tamamlanan konutlar, bu aydan itibaren toplu olarak teslim edilmeye başlanacak. Bu kapsamda, 41 bini kent merkezlerinde, 5 bini de köylerde olmak üzere 46 bin konutun kura çekimi gerçekleştirildi ve anahtar teslimi başladı.
Kahramanmaraş, Hatay, Adıyaman, Malatya, Osmaniye ve Gaziantep’te 9 bin 188 yeni iş yeri yapılması için de çalışmalar devam ediyor.
