Duygu Erdoğan / İstanbul – 6 Şubat’ta yaşanan sarsıntılardan etkilenen Kahramanmaraş, Hatay, Adıyaman, Osmaniye, Gaziantep, Şanlıurfa, Malatya, Diyarbakır, Adana, Kilis ve Elazığ, Türkiye iktisadında kıymetli bir yere sahip. Nüfusun yüzde 15’inden fazlasının yaşadığı bölge, Gayri Safi Yurt İçi Hasıla’nın (GSYH) yüzde 10’unu oluşturuyor. İstihdamın yüzde 13’ü, ziraî üretimin yüzde 15’i bu bölgede sağlanıyor. Bölgedeki vilayetlerde; tarım eserleri, dokuma, iplik, halı, demir-çelik, su eserleri üzere pek çok alanda büyük ve orta ölçekli yatırımlar bulunuyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Berlin Sarsıntı Konferansı için gönderdiği görüntü iletide zelzelenin ülke iktisadına maliyetinin 104 milyar dolar olduğunu söz etmişti. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı da tüm güzelleştirme ve tekrar yapılanma üzere maliyetlerle makroekonomik tesirler dikkate alındığında sarsıntı felaketinin Türkiye iktisadı üzerindeki toplam yükünü 103.6 milyar dolar seviyesinde hesapladı.
Doğrudan maliyetler ortasında konut, iş yeri, fabrika, tesisler üzere üst yapılarda ve bağlantı, ulaştırma, elektrik, kanalizasyon üzere alt yapıda meydana gelen problemler var. Üretimin aksaklığı, çalışan göçü, tarımdaki ziyanlar, mal ve hizmet ziyanları, güç kaybı üzere yeniden değerli maliyet kalemleri var. Bunlardan doğan dolaylı maliyetler ise hayli fazla…
OSB’lerde 45 bin işletme
Deprem bölgesi birebir vakitte ticaret hayatına istikamet veren küçük ve orta ölçekli işletme yoğunluğuyla da dikkat çekiyor. Ayrıyeten mevcut organize sanayi bölgesi (OSB) ve yeni yapılacak OSB’ler açısından da dikkat çeken yatırımlar var.
* Bölgede 38 organize sanayi bölgesi ve 116 küçük sanayi sitesinde 45 binin üzerinde işletme var.
* 20 yeni OSB’nin ise yeni faaliyete geçmesi için alanlar ayrılmış yahut üretiminde aşikâr bir noktaya getirilmişti.
* Bölgede tarımda 6 bin 946, endüstride 61 bin 452, inşaatta 35 bin 690 ve hizmet bölümünde 434 bin 283 olmak üzere toplam 538 bin 371 işletme bulunuyor.
* Bölge vilayetlerindeki imalat sanayiinin Türkiye GSYH’si içindeki hissesi yüzde 11.5.
* Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın yaptığı çalışmaya nazaran 8 bin 599 firma için imalat sanayiinde toplam hasarın 81.155 milyon TL olduğu öngörüldü. Bu hasarın 31.117 milyon TL’sini bina, 24.852 milyon TL’sini makine ve 15.126 milyon TL’sini ise stok hasarı oluşturuyor.
Bu hasarların üretimi ve üretimin tekrar eski kaidelerine dönmesi için başta Hazine takviyeli krediler olmak üzere iş dünyası ve çalışma hayatına yönelik çeşitli önlemler alınarak bir kısım işletme ve fabrikanın tekrar üretime geçmesi sağlandı.
Turizmde bütüncül yaklaşım önerisi
Deprem bölgesinde turizm faaliyeti gösteren işletme dokümanlı 74 bin 352 yatak kapasiteli 1030 tesis bulunuyor. Bu konaklama tesislerinde 2022 yılında toplam 604 bin 458 geceleme yapılmış. Bu oran Türkiye’ye gelen ziyaretçilerin yaptığı gecelemenin yüzde 6.7’sine denk geliyor. Bölge, bilhassa yerli turistin tercihi olarak dikkat çekiyor.
2023 yılı mart ayı başına kadar yapılan hasar tespitlerine nazaran, yıkılan ve ağır hasarlı, orta hasarlı, az hasarlı olmak üzere tesislerin ziyanlarının toplam maliyeti 114 milyon dolar olarak hesaplanıyor.
Bölgede turizmin yine eski hareketli günlerine gelmesi için tarihi, kültürel ve doğal kıymetlerde ortaya çıkan hasarların giderilmesinin yanı sıra bölge tekrar yapılanırken bütüncül bir turizm perspektifiyle kalkınmasına yönelik bir vizyonla eskisinden daha yeterli bir alt yapıya kavuşturulması öneriliyor.
‘Sigortasızlık ziyanı artırdı’
6 Şubat sarsıntısıyla Türkiye’de oluşan zararın sadece 5.5-6 milyar dolarını sigorta bölümü tarafından kapsandığını belirten
Howden Bölge CEO’su Atınç Yılmaz, “Normalde batılı ülkelerde, gelişmiş ekonomilerde bu yüzde 5’lik sigortalının ödediği oranın yüzde 25-30’ları gördüğünü söyleyebiliriz. Türkiye sigortasızlıktan dolayı yaklaşık 25-30 milyar dolarlık bir finansal ziyana uğradı” dedi. Bölgede sigortalı kitlenin beklenen düzeyin çok altında olduğunun görüldüğünü vurgulayan Yılmaz, “Zorunlu olan DASK’ta bile yüzde 50’nin altında bir oran olduğunu gördük. Kişi başı ulusal gelire nazaran sigorta oranını değerlendirdiğimizde de kişi başı 150 dolar civarında olduğunu görüyoruz, bu oran dünya ortalamasında 800-850 dolar” diye konuştu.
Vergi kaybı 70 milyar TL’yi aşabilir
Türkiye Özgür Muhasebeci Mali Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavirler Odaları Birliği (TÜRMOB) tarafından “6 Şubat Kahramanmaraş Zelzelesinin Türkiye İktisadına ve Mali Müşavirlere Tesiri Araştırması” yapıldı. Araştırmada bölgedeki kayıpların maliyetine dikkat çekildi: “2022 yılında sarsıntıya maruz kalan 11 vilayetimizden toplanan vergilerin toplamı yaklaşık 121 milyar TL (Türkiye vergi toplamının yüzde 5.1’i). Bu vilayetlerimizin tümünde karşımıza çıkacak vergi kaybının toplamda 70 milyar TL’yi aşabileceğini kestirim ediyoruz.
35 milyar TL DASK ödemesi
Doğal Afet Sigortaları Kurumu’na (DASK), 23 Ocak prestijiyle gelen ihbar sayısı 617 bin 32 adet olurken, tazminat ödemesi ise 35 milyar lira olarak gerçekleştirildi. Yüzde 100 sigortalılık amacıyla çalışan DASK, Zarurî Zelzele Sigortası’nın tarifesinde konutlar için verilen teminat fiyatlarını da güncelledi. Bu güncelleme ile betonarme yapılar için 3 bin 16 TL olan sigorta bedeline temel ünite metrekare bedeli 6 bin TL’ye, öteki yapılar için 2 bin 80 TL olan sigorta bedeline temel ünite metrekare bedeli 4 bin TL’ye, bir mesken için 640 bin TL olan azami teminat meblağı 1 milyon 272 bin TL’ye yükseltildi.
